Giữa nước Mỹ hiện đại, giữa những cốc Starbucks đầy kiểu cách, một người Việt xa xứ bỗng thèm khát mùi cà phê vỉa hè quen thuộc – hương vị của ký ức, của Sài Gòn, của những sớm mai giản dị.
Tôi không nghĩ rằng có một ngày mình lại nhớ cà phê đến thế. Không phải nhớ caffeine, cũng chẳng phải nhớ vị đắng, mà là nhớ mùi – cái mùi cà phê phảng phất từ góc phố, từ chiếc phin nhôm nhỏ nhỏ, từ tiếng rót nước sôi xì xèo trên bàn nhựa con con. Ở Mỹ, sáng nào tôi cũng đi ngang qua một tiệm Starbucks, cốc cà phê cao, đắt tiền, bốc khói nghi ngút. Nhưng dù hít bao nhiêu, tôi vẫn không ngửi thấy mùi quê hương trong đó. Và tôi nhận ra: đôi khi, điều ta nhớ không nằm trong vị giác, mà nằm trong ký ức.
Trước khi sang Mỹ, tôi từng là người “nghiện” cà phê vỉa hè. Không sáng nào trọn vẹn nếu không có ly cà phê đen đá, ly thủy tinh nhỏ, ngưng tụ hơi nước bên ngoài, đá tan chậm rãi, từng giọt cà phê rơi xuống lắng đọng. Tôi thường ngồi ở góc đường Nguyễn Thiện Thuật, chỗ có mấy bác xe ôm, mấy cô bán hàng rong, và tiếng rao vọng xa. Một không gian vừa ồn ào vừa thân quen. Ấy vậy mà, chỉ vài tuần sau khi đặt chân đến Mỹ, tôi nhận ra: thứ tưởng bình thường ấy lại khó tìm hơn bao giờ hết.
Ở Houston, nơi tôi sống, quán cà phê kiểu Việt vẫn có – nhưng không dễ để cảm nhận đúng hương vị. Người ta rang hạt khác, pha máy khác, thậm chí ly cũng khác. Tôi thử uống ở nhiều nơi, từ quán nhỏ do người Việt mở đến chuỗi lớn của Mỹ. Nhưng dù có ngon, có mạnh đến mấy, vẫn thiếu một thứ gì đó: sự đời thường.
Ngày đầu tiên tôi đến Starbucks, tôi cảm thấy như bước vào một thế giới khác. Không có tiếng nói cười rộn ràng, không có khói thuốc phảng phất, không có tiếng muỗng khuấy chạm vào ly thủy tinh. Ở đây, người ta chỉ gõ laptop, đeo tai nghe, hoặc nói chuyện khẽ khàng. Mọi thứ đều gọn gàng, sạch sẽ, chuyên nghiệp – và có phần xa cách. Tôi nhớ Sài Gòn, nơi chỉ cần bỏ ra 20.000 đồng là có thể ngồi suốt buổi sáng, ngắm dòng người qua lại mà chẳng ai giục giã.
Starbucks có mùi thơm, nhưng là mùi của hạt rang kiểu công nghiệp, chứ không phải mùi đậm đà từ phin cà phê chảy từng giọt. Có lẽ chỉ những ai từng ngồi bên vỉa hè Sài Gòn, giữa khói xe và tiếng rao, mới hiểu được sự khác biệt ấy. Ở Mỹ, cà phê là một phần của công việc. Ở Việt Nam, cà phê là một phần của cuộc đời.
Ở Mỹ, mùa đông dài và lạnh. Buổi sáng, tôi thường mua một cốc “to-go” – cốc giấy lớn, cắm ống hút, và bước vội ra xe. Mùi cà phê hòa lẫn với hơi lạnh, bốc lên rồi tan biến trong không khí. Có hôm tôi vừa lái xe vừa nghĩ: nếu bây giờ có một quán nhỏ nào đó, có bác chủ quán mời tôi ngồi xuống và hỏi “đen đá hay sữa đá?”, chắc tôi sẽ rưng rưng thật sự.
Đôi khi, tôi pha cà phê Việt ở nhà, bằng phin nhôm mang từ Việt Nam sang. Tiếng “tách… tách…” của từng giọt rơi khiến tôi thấy bình yên lạ thường. Nhưng rồi khi ngồi xuống bàn, tôi nhận ra xung quanh chỉ có tiếng tủ lạnh và tiếng máy sưởi – không có tiếng rao, không có nắng xuyên qua mái tôn, không có mùi khói đường. Hóa ra, cà phê không chỉ cần đúng vị, mà còn cần đúng không gian.
Với nhiều người Việt xa xứ, mỗi món ăn, mỗi thức uống là một sợi dây kéo ta về quê nhà. Với tôi, cà phê chính là sợi dây ấy. Khi ngửi thấy mùi cà phê đen rang cháy, tôi nhớ mẹ – người luôn dậy sớm pha cho ba một ly cà phê phin. Nhớ những buổi sáng nghe radio “Cải lương qua từng thời kỳ” vang lên, mẹ khuấy nhẹ rồi nói “uống đi con, nguội rồi”.
Nhớ cả những lần ngồi cùng bạn bè, ly cà phê đen đá trên bàn, nói chuyện vu vơ về tương lai, về giấc mơ đi Mỹ. Giờ thì tôi đang ở Mỹ thật, nhưng giấc mơ ấy lại mang hương vị… nhạt hơn, vì thiếu đi ly cà phê của quê nhà.
Không ít người Việt tại Mỹ đã cố gắng mang lại hương vị quen thuộc này. Ở California, có những quán cà phê phin nhỏ xinh, bàn ghế nhựa, tường treo ảnh Sài Gòn xưa. Họ bán cà phê sữa đá đúng kiểu: phin nhỏ, đá đầy ly, sữa đặc có thương hiệu Việt. Mỗi khi ghé qua, tôi cảm giác như được trở về nhà. Thậm chí có quán còn mở nhạc Trịnh, nhạc Vũ Thành An, khiến mọi thứ trở nên thân thuộc đến lạ. Tuy vậy, không phải ai cũng có cơ hội tìm thấy nơi như thế, đặc biệt là ở các bang xa cộng đồng người Việt.
Tôi từng gặp một cô chú người Việt ở Dallas, họ mở quán nhỏ chỉ để pha cà phê Việt cho vui. “Không lời, nhưng vui,” chú nói, “vì nhìn người Việt vô uống, cười cái là thấy ấm lòng.” Chính nhờ những con người ấy mà hương vị quê hương vẫn sống mãi ở xứ người.
Ban đầu, tôi chỉ thấy “đắng” – đắng vì nhớ, vì thiếu, vì cảm giác lạc lõng giữa nơi xa lạ. Nhưng rồi, cũng như ly cà phê đen đá, cái đắng ban đầu dần dịu lại, để lộ ra hậu vị ngọt. Tôi bắt đầu hiểu rằng, sống xa quê không có nghĩa là mất đi ký ức, mà là học cách gìn giữ nó trong một hình hài mới. Tôi học cách pha cà phê Việt trong nhà, mời bạn bè Mỹ thử, kể họ nghe về “phin cà phê” và “vỉa hè Sài Gòn”. Họ ngạc nhiên, rồi thích thú. Một số người còn nói: “Cà phê Việt mạnh thật, nhưng có gì đó rất chân thật.”
Chính trong những khoảnh khắc ấy, tôi cảm thấy mình vẫn là người Việt – dù đang sống giữa lòng nước Mỹ.
Mỗi sáng, khi pha cà phê, tôi nhận ra đây không chỉ là thói quen, mà là cách tôi kết nối với chính mình. Cà phê dạy tôi về sự kiên nhẫn – như cách từng giọt nhỏ xuống từ phin. Dạy tôi về giá trị của chậm rãi – giữa một thế giới luôn hối hả. Và dạy tôi rằng, dù ở đâu, những thứ nhỏ bé như ly cà phê cũng có thể trở thành biểu tượng của bản sắc, của ký ức, của quê hương.
Đôi khi, tôi nghĩ: có thể sau này tôi sẽ mở một quán nhỏ ở Mỹ, chỉ bán cà phê phin, chỉ có bàn nhựa và ghế thấp, chỉ có tiếng nói cười thân quen. Không cần hoành tráng, chỉ cần đúng “chất” Việt. Bởi vì, giữa thế giới hiện đại này, có những người chỉ cần một ly cà phê đúng nghĩa là thấy bình yên.
Hôm nay, khi bước qua Starbucks, tôi vẫn mua cà phê, nhưng lòng lại nghĩ đến ly đen đá năm nào. Mùi cà phê vỉa hè không chỉ là hương vị, mà là phần ký ức tôi mang theo – thứ không quán nào, thương hiệu nào, có thể thay thế. Ở xứ người, tôi học cách sống chậm hơn, biết trân trọng những điều nhỏ bé hơn. Và mỗi khi nhắm mắt lại, tôi vẫn thấy mình ngồi ở góc phố cũ, giữa tiếng xe cộ và mùi cà phê thơm nồng, cảm giác ấy – mãi mãi không phai.
