Câu chuyện thật của Lan – một phụ nữ Việt Nam rời quê sang Mỹ và gây dựng đoàn cải lương nhỏ giữa lòng New Orleans, nơi âm nhạc jazz và văn hóa Pháp giao thoa, để giữ gìn tiếng Việt và bản sắc quê hương.
Tôi là Lan, 37 tuổi, quê ở Cần Thơ. Khi sang Mỹ đoàn tụ gia đình tại New Orleans, tôi tưởng mình sẽ nhanh chóng thích nghi vì nơi đây có khí hậu nóng ẩm và sông nước khiến tôi nhớ miền Tây. Nhưng nỗi nhớ nhà lại dâng lên mỗi tối. Tiếng đàn kìm, vọng cổ của những đêm chợ nổi cứ vang trong đầu, trong khi ngoài kia là nhịp điệu jazz và blues lạ lẫm.
Một hôm, tôi mang đàn tranh ra công viên Audubon chơi vài bản dân ca. Một nhóm người Mỹ và vài du khách Việt dừng lại nghe, vỗ tay rộn ràng. Một cụ bà người Louisiana gốc Pháp nói: “Âm thanh này làm tôi thấy quê hương mình, dù tôi chưa từng tới Việt Nam.” Câu nói ấy như tia lửa. Tôi tự hỏi: tại sao không lập một nhóm biểu diễn cải lương nhỏ, vừa để cộng đồng người Việt bớt nhớ quê, vừa giới thiệu nghệ thuật truyền thống đến bạn bè quốc tế?
Tôi tìm được bốn người Việt cùng đam mê: một anh kỹ sư chơi guitar cổ, một cô sinh viên nghệ thuật sân khấu, hai chú lớn tuổi từng hát cải lương trong các gánh xưa ở Sài Gòn. Vấn đề đầu tiên là địa điểm. Chúng tôi không có rạp riêng, chỉ thuê được phòng sinh hoạt cộng đồng hoặc quán cà phê vào giờ vắng khách. Tiếp theo là kinh phí: chúng tôi tự may áo dài, tự mua đạo cụ, ai có gì góp nấy.
New Orleans nổi tiếng là cái nôi jazz. Một nhạc công kèn trumpet nghe thử buổi tập của chúng tôi đã đề nghị thử kết hợp. Ban đầu tôi do dự, sợ mất “chất”. Nhưng rồi tiếng kèn pha cùng điệu vọng cổ tạo nên âm sắc lạ mà vẫn đậm tình. Buổi diễn thử tại quán cà phê Frenchmen Street khiến cả người Việt lẫn người Mỹ thích thú. Từ đó, chúng tôi mạnh dạn đưa những nhịp jazz, blues hòa vào bản Dạ Cổ Hoài Lang, khiến khán giả vừa tò mò vừa xúc động.
Buổi diễn định kỳ mỗi tháng một lần nhanh chóng trở thành điểm hẹn. Người Việt từ các bang lân cận lái xe nhiều giờ để nghe. Người Mỹ đến vì tò mò, rồi bị cuốn hút bởi câu chuyện tình, đạo hiếu, những làn điệu ngân dài. Sau mỗi buổi, chúng tôi dành thời gian trò chuyện, giải thích ý nghĩa từng bài, từng động tác. Nhiều khán giả Mỹ chia sẻ rằng họ cảm nhận được “linh hồn sông nước” qua những khúc ca.
Điều quan trọng với tôi không chỉ là biểu diễn mà còn gìn giữ tiếng Việt cho thế hệ sau. Con gái tôi, 8 tuổi, ban đầu chỉ biết chút ít tiếng mẹ đẻ. Nay bé thuộc nhiều câu vọng cổ, biết phân biệt giọng Nam, giọng Bắc. Các em nhỏ gốc Việt trong khán giả cũng hào hứng học theo. Tôi tổ chức các buổi dạy hát miễn phí, khuyến khích phụ huynh đưa con tới để vừa vui vừa học.
Mỗi khi đứng trên sân khấu, nhìn lá cờ Việt nhỏ tôi tự may treo trên nền đèn vàng ấm, tôi cảm giác mình đang nối hai bờ đại dương. Dẫu xa xứ, tiếng ca ấy là nhịp cầu đưa tôi về tuổi thơ, về bến sông, về chợ nổi miền Tây. Tôi không còn cảm giác lạc lõng giữa New Orleans; tôi đã biến nỗi nhớ thành hành động, biến hoài niệm thành nghệ thuật sống.
Chúng tôi đang lên kế hoạch đưa đoàn đi lưu diễn sang Houston, Atlanta và có thể cả Canada. Mỗi chuyến đi là cơ hội lan tỏa văn hóa, để người Việt xa xứ tìm thấy nhau, để bạn bè quốc tế hiểu rằng cải lương không chỉ là quá khứ mà là hơi thở hiện tại. Tôi hy vọng câu chuyện của mình truyền cảm hứng cho những ai đang sống nơi đất khách: hãy bắt đầu từ một giai điệu, một ký ức, để giữ hồn dân tộc ngay trong tim.
